توانمندسازی اجتماعی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهری با تکیه بر دارایی‌ها

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

چکیده

یکی از زمینه‌های ناپایداری شهری، سکونتگاه‌های غیررسمی است، که در ایران به عنوان نمادی از فقر شهری با سرعتی شتابان در حال شکل‌گیری است. این سکونتگاه‌ها منظری آشفته و بی‌نظم در شهر ایجاد کرده‌ و لطمات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترده‌ای را بر کل شهر تحمیل کرده‌اند. نکته دارای اهمیت، شناسایی راهکار اساسی خروج از این معضل است. این امر را نه می‌توان به حال خود رها نمود و نه می‌توان با برخورد مقطعی و گزینشی پاسخگوی آن شد. ضعف مدیریت شهری، برخوردهای غیرقانونی، ناکارآمدی سیاست‌های کنونی از جمله موانع اصلی گام‌نهادن در مسیری شفاف است. رویکردهای متفاوتی در نظام برنامه‌ریزی در کشورهای مختلف در کاهش این مساله بکار گرفته شده است. گزارش توسعه جهانی، توانمندسازی اقشار فقیر و سرمایه گذاری در دارایی‌های آنان را از اولویت‌های اصلی در بهینه سازی زندگی ساکنین این بافت‌ها مطرح کرده‌است. قرائن زیادی از رابطه‌ی میان توانمندسازی با تکیه بر دارایی‌ها و توسعه در سطح کلان اجتماعی حکایت دارد. هدف از این مطالعه ارائه الگوی فرآیند توانمندسازی ساکنین بر مبنای سرمایه اجتماعی و دارایی‌ها بوده‌است. در این مقاله سعی شده تا با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی، توانمندی‌های بالقوه و دارایی‌های اقشار فقیر با استفاده از مطالعات اسنادی، پیرامون سکونتگاه‌های غیررسمی تحلیل و راهکارهای دست‌یابی به آن ارائه شود. نتایج، نشان داده سکونتگاه‌های غیررسمی، حامل ظرفیت‌های اجتماعی- مشارکتی معینی هستند و توانمندسازی ساکنین از طریق دارایی های محلی به توسعه اثربخش در کالبد این بافت‌ها نیز منتهی شده است. ســرمایه اجتماعــی، با طیــف گســترده‌ای از دارایی‌های نهفتــه در آن، مؤلفه‌ای تأثیرگــذار بوده که در ابعـاد عینـی ناظـر بـر بـالا‌بـردن سـطح کیفیـت زندگـی عمومـی شده است. تحقق این مهم مستلزم کاهش نابرابری‌ها از طریق سرمایه‌گذاری در قابلیت‌ها و دارایی-های بالقوه اقشار فقیر و جلب اعتماد آن‌ها، خلق سازوکاری نهادی برای فراگیری و مشارکت و سازمان‌های قوی آنها است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Social empowerment in informal urban settlements based on assets

نویسندگان [English]

  • Rahim Hashempour 1
  • Mahsa Seyfaei 2
  • Negin Salehi 2
1 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Imam Khomeini International University (IKIU), Qazvin, Iran
2 PhD. Student, Faculty of Architecture and Urbanism, Imam Khomeini International University (IKIU), Qazvin, Iran
چکیده [English]

One of the domains of urban unsustainability is informal settlements, which are unfortunately rapidly taking develop in Iran as a symbol of urban poverty. These settlements also create a chaotic view in the city and inflict extensive social, economic, and cultural damage on the entire of the city. The important point is to identify the basic solution to get out of this dilemma. This cannot be left to its own devices and it was not answered with a cross-sectional and selective approach. Weakness in the urban management, illegal actions, inefficiency of current policies are the main obstacles to taking a transparent path. Different approaches have been implemented in the planning system in different countries to reduce this problem. The Global Development Report identifies the empowerment of the poor and investment in their assets are top priorities in optimizing the lives of those living in these areas. There is ample evidence of the relationship between empowerment and reliance on assets and macro-level development The purpose of this study was providing a process pattern of residents' empowerment based on social capital and assets. Therefore, with a descriptive-analytical method, the potential capabilities and assets of the poor have been analyzed by using documentary studies on informal settlements and solutions to achieve empowerment based on social capital have been presented. The results show that informal settlements carry certain social-participatory capacities and empowerment of the inhabitants of these contexts leads to effective development in the body of these contexts and Social capital, with a wide range of assets was one of the effective factors, increasing the general quality of life. Achieving this requires reducing inequalities by investing in the capabilities and potential assets of the poor and gaining their trust, creation of an institutional mechanism for their learning and participation and strong organizations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Informal settlements
  • empowerment
  • assets
  • social capital
  1. توکلی, عباس، برآورد تقاضای مسکن شهری کشور در سال 1384، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علم و صنعت ایران،1384.
  2. شماعی، علی و پوراحمد، احمد،1384، بهسازی و نوسازی شهری از دید علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول
  3. صرافی، مظفر، به سوی نظریه ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی ـ از حاشیه نشینی تا مـتن شهرنشـینی، هفت شهر، سال سوم، شماره هشتم، تابستان 1381
  4. Pugh, Cedic(Squaatter Settelements, Their Sustainability, Architectural Contributions, and Socio-Economic Roles. In Cities vol. 17, no 5
  5. هادیزاده بزاز، مریم،(ترجمه و تدوین) حاشیه نشینی و راهکارهای ساماندهی آن، شهرداری مشهد، 1382
  6. فنی،زهره، صادقی، یدالله، 1388، توانمندسازی حاشیه نشینان در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری ، فصل­نامه جغرافیایی آمایش، شماره 7
  7. صرافی، مظفر، به سوی تدوین راهبرد ملی ساماندهی اسکان غیر رسمی – از پراکنده کاری گزینشـی تـا همسویی فراگیر،مجله هفت شهر، شماره 9و10 ،1381
  8. جوان، جعفر، 1382، نگرشی بر نحوه ساماندهی حاشیه کلان شهر ها ( نمونه: کلان شهر مشهد)، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره اول، صص51-73
  9. مسعود، محمد، حق وردیان، فاطمه، 1391، نقش سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی( مطالعه موردی : پیرامون محله عینک رشت)، چشم انداز جغرافیایی( مطالعات انسانی)، سال هفتم، شماره 18 ، بهار 1391، صص 138-140
  10. سرگلزایی جوان، طیبه، هادیانی، زهره، 1395، امکان سنجی توانمندسازی محله های اسکان غیررسمی از طریق افزایش سرمایه اجتماعی در محله شیرآباد شهر زاهدان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال شانزدهم، زمستان 1395، شماره 63.
  11. Isbandi Rukminto, Adi,2018, Youth Empowerment in the Poor Community of Urban Areas, nternational Conference on Social and Political Issues (ICSPI 2016)
  12. مشکینی، ابوالفضل، سجادی، ژیلا، دین دوست، جواد، تفکری، اکرم، 1390، ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی به شیوه توانمندسازی(نمونه موردی باقر شهر – محله باباجعفری)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره سوم، پاییز 1390.
  13. دانشجو، خسرو، اسلامی، غلامرضا، 1392، اسکان غیررسمی و راهبرد توانمندسازی درونی(توسعه درون زا)، هویت شهر، شماره سیزدهم، سال هفتم ، بهار 1392، صص 5-11.
  14. Ferlander, S., & Timms, D. (2001). Local nets and social capital. Telematics and Informatics, 18(1), 51-65
  15. Garip, F. (2007). From migrant social capital to community development: A relational account of migration, remittances and inequality (Doctoral dissertation, Princeton University)
  16. Islam, M. R., & Morgan, W. J. (2012). Non-governmental organizations in Bangladesh: their contribution to social capital development and community empowerment. Community Development Journal, 47(3), 369-385.
  17. عباس زاده، ش. و گوهری، ح، 1387، توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی با تکیه بر سرمایه اجتماعی )نمونه موردی: شهرک شهید باهنرمشهد)،  اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایرا ن 30 اردیبهشت، مشهد 1-16
  18. خاکپور، براتعلی، مافی ، عزت الله، باوان یوزی و همکاران، 1388، نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محلی (نمونه کوی سجادیه مشهد). نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه ای ، بهار و تابستان
  19. نیازی، محسن، نصرآبادی محمد کارکنان، 1388، توانمندسازی براساس راهبرد سرمایه اجتماعی، نشریه تدبیر، شماره 203، فروردین
  20. عبداللهی، مجید ، 1392، ارزیابـی ابعـاد اجتماعــی محله هــای شــهری در چارچــوب دیــدگاه ســرمایه اجتماعــی؛ مــورد پژوهــی محله هـای شـهر شـیراز، مدیریت شهری، شماره 32
  21. پیری، عیسی، رضاییان، مهدی،1393، امکان سنجی توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی بر بنیان سیاست های دارایی مبنای توسعه اجتماعات محلّی مطالعه موردی: سکونتگاه های غیررسمی کلانشهر تبریز. فصلنامه مدیریت شهری، دوره 3، شماره 10
  22. اسدی محل چالی، م ، 1394، تبیین اصول و روش های توانمند سازی مردم در اجتماع های محلی ، همایش شهرسازی فرهنگ گرا، دانشگاه شیخ بهایی، اردیبهشت ، اصفهان
  23. Burgess, Rod & Marisa Carmona & Theo Kolstee (1997),Contemporary Policies for enablement and Participation: A Critical Review in: Borgess, Rod and at al(Eds)
  24. بانک جهانی، کتاب مرجع، 1394، توانمندسازی کاهش فقر، ترجمه پوراصغرسنگاپین، فرزام، رمضانی، جواد، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، زمستان 1394، چاپ اول.
  25. برانکو، دی ؛ درانو، دی ، اقتصاد استراتژی، ترجمه دکتر محمود متوسلی، چاپ اول، جلد دوم، 1384 ،تهران سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، 1385
  26. مسعودی ، عبدالله ، نمکی ،مقداد. مطالعات محله دربند ، آران و بیدگل ،گزارش پژوهشی،1386
  27. غفاریان ، وفا ، استراتژی اثربخش ، تهران ، انتشارات رسا، 1382
  28. رحمان سرشت، حسین، مدیریت راهبردی در اندیشه نظریه پردازان، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1383
  29. خداداد حسینی، حمید، عزیزی ، شهریار، مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک، چاپ اول، تهران، انتشارات صفار، 1385
  30. کرینر، استوارت، دیدگاههای کلیدی در مدیریت، ترجمه حسین نژاد، محمدعلی، چاپ دوم، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی، 1385
  31. میننبرگ، هنری، جیمز، رابرت ام، مدیریت استراتژیک، ترجمه صائبی، محمد، چاپ سوم، تهران، موسسه مالی آموزشی ، مدیریت و برنامه ریزی، 1382
  32. پورتر، مایکل ای، استراتژی رقابتی، ترجمه مهرپویا عباسی، چاپ دوم، تهران ، انتشارات رسا، 1385